Bu mevzu yukarıda fetret-i vahiyden bahsederken de geçmişti, fakat bunu tekrar incelemek faydalı olacaktır: Kur`an`da ilk nâzil olan âyet veya sûre han gisidir? Bu mevzu çok üzerinde durulmuş bir meseledir. Her şeyden önce şunu bilelim ki: Bu evvel nâzil olma ihtilâfları sûrenin tamamı itibariyle mi, yoksa bazı âyetleri veya başları itibariyle mi? Asıl meseleyi halledecek olan budur.
Kat`î netice şudur: Âyet itibariyle ilk nâzil olan "İkra`ın başından Malem Ya`lem"e kadar beş âyet olduğu şüphesizdir. Sonra Müddessir`in başı veya Nun Velkalem`dir. Tam sûre olarak Fatiha`nın nüzulü ilk olarak gösteriliyorsa da Beyhakî`nin, bu rivayeti mürseldir. Hadîsin senedinden sahabe düşmüştür. Câbir Bini Zeyd de evvel nâzil olan "İkra` sonra Nun Vel-kalem, sonra Müzzemmil, sonra Müddessir, sonra Fatiha sûresi" olduğunu iddia etmişti. Kur`an`da da bu sıra ile işaret olunmuştur. İkra`ın beş âyetinin evvel nâzil olması, Fatiha`nın tam sûre olarak evvel nâzil olmasına, bu arada başka sûrelere ait bir kısım âyetlerin nâzil olmuş bulunmasına münafi değildir. Öncelik muhtelif itibarlardadır. Meselâ aradaki muhtelif rivayetleri telif için şöyle de denilmektedir. Âyet bakımından ilk İkra`, tebliği emre dair Müddessir, sûre itibariyle Fatiha ilk nâzil olmuş olur. Demek ki ilk nâzil oldu derken bu, rasgele değil, muhtelif hususlara göre ilk nâzil olanlar vardır.
Son inen âyet hakkında da ihtilâflar vardır:
1 - ``Bugün sizin için dininizi ikmal ettim. ????? ????? ??? ????
Âyeti son nâzil olandır, diyenler var. Bu Arifede vedâ haccında nâzil oldu. Süddî der ki: "Bundan sonra helâl ve harama dair nâzil olmamıştır."
Hazreti Ebu Bekir, kemalden sonra zeval var, diyerek müteessir oldu. Bundan sonra Hazreti Peygamber 81 gün yaşadı.
2 - "Allaha döneceğiniz o günden sakının."
??????? ???? ?????? ??? ??? ????
Son inen âyet budur. Bundan sonra Resulûllah dokuz veya yedi gün yaşadı. Ashab bundan acı haberin yaklaştığını anladı.
3 - Son inen sûre "İza cae Nasrul-lahi Vel-feth"
??? ??? ??? ???? ?????? Nasr süresidir. Bu da eyyam-ı teşrikte nâzil oldu.
4 - Berâ`nın sonu, Bakara`nın sonu, diye de rivayetler vardır. "El-yevme ekmeltü" Hiccetül-Veda (16)`da arefe günü nâzil olduğuna göre son denemez. Meğer ki kemal-i dine dair son âyet denilsin. Süddî`nin dediği gibi, ondan sonra haram ve helâla dair nâzil olmasa da vaaz ve irşada dair nâzil olanlar vardır, Nasr süresi gibi. Demek son nâzil olan derken de söz rastgele değil, mukayyettir. Bir hususa dair son inen şudur denilebilir. Bu itibarla ilk inen âyet İkra` olduğu gibi
son inen âyet "Allaha döneceğiniz o günden sakının" âyetidir. Nasıl ki ilk inen Müddessir olduğu gibi. Son inen sûre de "Nasr" süresidir, diyebiliriz.
Sözü uzatmamak için burada nakletmediğimiz diğer rivayetler de vardır. Bu hususta on kavi vardır. Görülüyor ki çeşit itibariyle ilk veya son diyebiliyoruz. Filân hususta son şudur demek mümkündür. Nasıl ki bazıları bunu tasrih etmiştir. Kemali-dine dair, ribaya, helâl ve harama, feraiza ait, kıssa ve haberler hakkında son şudur, demişlerdir. Söz mutlak değil, mukayyettir. Böylece zahiren muhalif görünen rivayetlerin beynini telif ve tevfik mümkündür. Herkesin ilk veya sön derken gözettiği bir husus ve cihet vardır. Cümlenin maksudu bir amma rivayet muhtelif.
Mesele yalnız bu kadar değildir; başka başka itibarlarla da evvel ve son nâzil olan âyetler vardır: Mekke`de son inen, Medine`de ilk nâzil olan gibi. Bunları şöyle bir hülâsa halinde arzedelim:
Mekke`de ilk nâzil olan âyet: İkra`dır.
Mekke`de ilk nâzil olan süre : Müddesir veya Fatiha`dır.
Mekke`de ilk ilân olunan sûre : Vennecm`dir.
Mekke`de son nâzil olan sûre : Mü`minûn`dur.
Medine`de ilk inen sûre : Bakara süresidir.
Medine`de son inen âyet: Vettekû yevmen türceune fihi ilal-lah.
Medine`de son inen sûre : Nasr`dır.
