Prof. Dr. Bekir Sami UYANIK


SAHTE İÇKİLER!

SAHTE İÇKİLER!


Alkollü içkilerde bulunan Etil alkol(Etanol) ile gıda maddelerine katkı olarak kullanılması kesinlikle yasak olan Metil alkol(Metanol)kimyasal yapı olarak birbirine çok benzerdir(Etil alkol: CH3-CH2-OH, Metil alkol: CH3-OH).

Etil alkolün vücutta oksitlenmesiyle asetaldehit ve asetik asit(sirke asidi), metil alkolün oksitlenmesiyle ise, formaldehit ve formik asit gibi toksik ürünler olan açığa çıkmaktadır.

Etil alkol ve Metil alkol nasıl elde ediliyor?

Özellikle üzüm olmak üzere elma, armut,  erik gibi değişik meyveler, şeker pancarı, şeker kamışı ve mısır, arpa, pirinç gibi tahıllar, alkollü içeceklerde bulunan etil alkol üretiminde kullanılırlar.

Bu besinlerde bulunan şekerler önce fermantasyonla(mayalanma) alkol, karbondioksit ve diğer ürünlere dönüştürülür, daha sonra distilasyonla (damıtma, saflaştırma) ile etil alkol elde edilir.

Bira %4-8, şarap % 9-14, rakı, votka, viski gibi içecekler ise %35-45 oranında etil alkol içerirler.

Metil alkolün özellikleri nedir?

Odun ve odun talaşının yüksek ısıda damıtılmasıyla elde edilen, Metil alkol(Metanol), endüstriyel bir ürün olarak, kimyasal çözücü özelliğiyle boya, plastik sanayide ve ayrıca özellikle kış aylarında araçlarda donmayı önlemek için üretilmiş antifrizlerde kullanılmaktadır.  Ucuz olduğundan, bazen de yanlışlıkla sahte içki ve sahte kolonya yapımında etil alkol(etanol) yerine kullanıldığında zehirlenmelere sebep olmaktadır.

Metanol, vücutta besin metabolizması sırasında da ortaya çıkmakta, ancak zarar verici miktarda olmayıp, karaciğerde değişikliğe uğratılarak, böbreklerle vücuttan uzaklaştırılmaktadır.

Alkol sınıfından kimyasal bir madde olmakla birlikte, çok toksik olabilen Metanolü, koku ve görünüş bakımından,  alkolik içecek olarak kullanılan Etil Alkol´dan (Etanol) ayırmak çok zordur.  Ayrıca, isim benzerliği olan, alkol etkisi olmayan, dolayısıyla gargara, öksürük şurubu, sakız ve nane şekerinde hoş koku olarak kullanılan Mentol denilen madde ile de karıştırmamak gerekir.

Metil alkol zehirlenmesinin belirtileri nedir?

Akut zehirlenmeler içki olarak kullanılması sonrası, kronik zehirlenmeler, işyerlerinde ise metil alkol buharının solunmasıyla oluşur.

Metanol ağızdan alındığında, kolayca emilerek, kan yoluyla bütün vücuda hızla yayılmasına rağmen,  toksik özellikleri saatler geçtikçe ağırlaşır. Toksik belirti ve bulguların geç ortaya çıkması, içki amaçlı kullanımlarda metil alkolün aşırı miktarda alınmasına yol açar.

 İlk saatlerde, baş ağrısı, baş dönmesi, sersemlik,  bulantı ile başlayan belirtiler, 12-36 saat sonra karın ağrısı, kusma, ishal, hipotansiyon, taşikardi, görmede bozulma,  bulanık görme,  görmenin tam kaybı(körlük),  nörolojik bozukluklar, bilinç kaybı ve komaya yol açan zehirlenme tablosuna dönüşür.

Metil alkol en çok gözleri etkiliyor!

Metil alkol, özellikle gözlerde retinal ödem, optik disk hiperemisi ve optik sinirde demyelinizasyon yaparak körlüğe kadar varan büyük hasar oluşturmaktadır.

Saf metil alkolün 10 mL kadar küçük bir miktarı bile görme sinirinde harabiyete yol açmakta, ortalama 100 mL´lik hacmi öldürücü olabilmektedir.

Metil alkol, nasıl bu derece ölümcül olabiliyor?

Sindirim sisteminden emildikten sonra, kan yoluyla karaciğere gelen Metil Alkol,  önce Alkol Dehidrogenaz enzimin etkisiyle yavaş bir şekilde Formaldehit bileşiğine,  daha sonra da Aldehit Dehidrogenaz enzimi ile tekrar değişikliğe uğrayarak çok toksik bir madde olan Formik Aside dönüşür.

Bu dönüşümün çok yavaş olması nedeniyle metil alkolün vücutta birikmesi yanısıra, Formik asidin idrarla atılması 3-4 gün sürmektedir.

 Metil alkol, vücutta dönüşüm öncesi, sadece etil alkole benzer sinir sistemine etkisiyle sarhoş yapıcı özelliğe sahip iken, Formik Aside dönüştükten sonra körlük, toksik ensefalopati,  metabolik asidoz, konvulsif felç,  solunum yetmezliği, koma gibi ağır tablolara ve ölüme yol açar.

Sonuç olarak, Metil alkol, vücutta dğişerek çok ölümcül bir kimyasal olan Formik aside dönüşmektedir. Formik asit ise, hücrelerde enerji üretimini sağlayan çok önemli enzimlerden biri olan Sitokrom C Oksidazı bloke ederek, hücre ölümüne yol açacak derecede hipoksi tablosuna neden olmaktadır.

Metil alkol zehirlenmesinde tedavide yol gösterici olan, bazı laboratuvar testleriyle birlikte, kapsamlı bir göz muayenesi ve tomografi ve MR görüntülemeleri yapılmaktadır.

?             Kan gazları testi(oksijen, karbondioksit, pH, bikarbonat düzeyleri)

?             Kan sodyum, potasyum, klor elektrolitleri

?             Kan metil alkol ve laktat düzeyleri

?             Kan ve idrar üre, kreatinin testleri

?             Karaciğer fonksiyon testleri

?             Kan glukoz düzeyi

?             Kan sayımı

Metil alkol zehirlemesinde tedavide neler yapılabilir.

?             Metil alkol zehirlenmesinde, midedeki emilmemiş alkol kusturularak boşaltılmalı

?             Gözler ışıktan korunmalı,vücut sıcak tutulmalı ve kişi sakinleştirilmeli

?             Göze sıçramışsa, su ile 5-10 dakika yıkanmalı

?             Yüz ve vücudun diğer yerlerine bulaşmışsa sabun ve su ile yıkanmalı, duş alınmalı.

?             İlk yardım olarak temel yaşam desteği verilmeli

?             Kan basıncı, ateş, nabız, solunumu izlenmeli

?             Fazla miktarlarda alınmışsa, mide yıkanmalı, aspire edilmeli.

?             Özellikle metil alkol solumalarında hemen oksijen tedavisi yapılmalı.

?             Hemodiyaliz ile kandaki metil alkol ve toksik ürünleri temizlenmelidir.

?             Elektrolit, asid-baz denge ve  pH´ı normalleştirmek için bikarbonat tedavisi yapılmalı

?             Spesifik olarak folik asit, etil alkol, fomepizol tedavisi yapılmalı.